Γράφει η Μανταλένα-Μαρία Διαμαντη

Γνωστός για την καλλιτεχνική του αμφισβήτηση της αντίληψής μας για την πραγματικότητα, ο Rene Magritte (1898 - 1967) ήταν ένας Βέλγος σουρεαλιστής ζωγράφος ο οποίος δεν αναγνωρίστηκε μέχρι τα πενήντα του χρόνια. Πριν καθιερωθεί ως σουρεαλιστής ζωγράφος, δούλεψε για πολλά χρόνια στη διαφήμιση ως γραφίστας και εικονογράφος - δουλειές που επηρέασαν το στυλ ζωγραφικής του και την τεχνική της αφίσας. Στα έργο τέχνης του συχνά αποδίδει καθημερινά άψυχα αντικείμενα σε ασυνήθιστες συνθήκες, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τους ζωγράφους της pop art όπως ο Andy Warhol και ο Ed Ruscha.

Ο Rene Magritte έγινε διάσημος για τη χρήση συνηθισμένων εικόνων με τρόπο που τις κάνει να φαίνονται ασυνήθιστες.

Ο σουρεαλισμός έγινε δημοφιλής στις αρχές του περασμένου αιώνα και παρόλο που χρειάστηκε λίγος χρόνος για να φτάσει στο mainstream από άποψη ενδιαφέροντος, ήταν ένα πολύ δημοφιλές κίνημα εκείνη την εποχή.

Λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες αλλαγές που συνέβαιναν στον κόσμο -καθώς τελείωσε η βικτωριανή εποχή, ξεκίνησε μια σειρά από μακροχρόνιους, επώδυνους πολέμους- δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι καλλιτέχνες άρχισαν να αναζητούν το παράξενο στη ζωή αμφισβητώντας έτσι  τις αντιλήψεις των ανθρώπων.

Το Golconde (ή, στα αγγλικά, «Golconda») είναι ένα εξαιρετικό χαρακτηριστικό παράδειγμα. 

Όπως συνέβαινε συχνά με τα έργα του Magritte, τον τίτλο Golconda βρήκε ο φίλος του ποιητής Louis Scutenaire. Στην περίπτωση αυτή, το όνομα Golconda αναφέρεται σε μια πόλη στην Ινδία, η οποία ήταν η έδρα για δύο διαφορετικά βασίλεια από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα. Η Golconde είναι μια ερειπωμένη πόλη στην πολιτεία  Andhra Pradesh της Ινδίας, κοντά στο Hyderabad, η οποία από τα μέσα του 14ου αιώνα έως τα τέλη του 17ου ήταν η πρωτεύουσα δύο διαδοχικών βασιλείων,  δύο μεγάλων πολιτισμών. Tώρα είναι διάσημη για την εγγύτητά της σε ορυχεία που έχουν παράγει μερικά από τα πιο διαβόητα διαμάντια στον κόσμο. Κάποτε ένα τέτοιο διαμάντι ήταν το "Koh-i-Noor", που ανακαλύφθηκε κάποια στιγμή γύρω στον 13ο αιώνα, που τώρα αποτελεί μέρος των κοσμημάτων του στέμματος στην κατοχή της μοναρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Η φήμη που απέκτησε επειδή ήταν το κέντρο της θρυλικής βιομηχανίας διαμαντιών της περιοχής, ήταν τέτοια, που το όνομά της παραμένει, σύμφωνα με το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης, «συνώνυμο του «ορυχείου πλούτου».

Σε αυτόν τον πίνακα απεικονίζεται μια σκηνή σχεδόν πανομοιότυπων ανδρών ντυμένων με σκούρα πανωφόρια και καπέλα μπόουλερ, που φαίνονται να είναι σαν σταγόνες δυνατής βροχής , με φόντο κτίρια και τον μπλε ουρανό. Είναι πιθανό οι άνδρες να σηκώνονται από το έδαφος σαν μπαλόνια αντί να κατεβαίνουν από τον ουρανό, καθώς δεν εμφανίζεται καμία πραγματική κίνηση μέσα στη σκηνή αλλά και τίποτα που να υποδηλώνει καμία κατεύθυνση.

Στην πραγματικότητα, καθένας από τους άντρες έχει πλατυποδία σαν να στέκεται σε μια επίπεδη επιφάνεια, κάνοντας ακόμα πιο παράξενη την εικονα.  Ίσως στην πραγματικότητα οι άντρες να είναι ακίνητοι στον ουρανό, αιωρούμενοι κι αυτό για κάποιο λόγο που βγάζει νόημα. 

Ο ίδιος ο Magritte ζούσε σε μια παρόμοια προαστιακή περιοχή και ντυνόταν με παρόμοιο τρόπο. Το χαρακτηριστικό καπέλο ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό πολλών έργων του και εμφανίζεται σε πίνακες όπως o Yιός του Ανθρώπου.

 Είναι πιθανό τότε να σχολίαζε όχι μόνο τις πολιτιστικές συνήθειες που τον περιέβαλλαν αλλά και τον τρόπο που ο πολιτισμός αντικατόπτριζε τη δική του ταυτότητα.

Ο καλλιτέχνης συμπεριέλαβε μια ομοιότητα του Scutenaire στον πίνακα. To πρόσωπό του χρησιμοποιείται για τον μεγαλόσωμο άνδρα δίπλα στην καμινάδα του σπιτιού στα δεξιά της εικόνας.

Σημασία του έργου

Ποτέ δεν θα καταλάβουμε πραγματικά τους πίνακες του Magritte, ακόμη και αν συγκεντρώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ενδείξεις από τη ζωή του.  Ο λόγος; Aπέφευγε να δώσει οποιαδήποτε εξήγηση για το έργο του. Αυτό είναι ένα άλλο επίπεδο διατήρησης της σουρεαλιστικής φύσης του έργου του. Aν αποκάλυπτε τι εννοούσε δίνοντας ερμηνείες, θα αφαιρούσε το μυστήριο. Ένα μεγάλο μέρος του μυστηρίου είναι αυτό που ακριβώς κάνει την  τέχνη τόσο ελκυστική.

“Η ζωγραφική μου είναι ορατές εικόνες που δεν κρύβουν τίποτα. Προκαλούν μυστήριο και, πράγματι, όταν βλέπει κανείς μια από τις φωτογραφίες μου, κάνει στον εαυτό του αυτή την απλή ερώτηση:" Τι σημαίνει αυτό; " Δεν σημαίνει τίποτα, γιατί ούτε το μυστήριο σημαίνει τίποτα, είναι άγνωστο”

έχει πει ο ίδιος.   Είναι εικόνες που έχουν σκοπό να ξεκλειδώσουν τη σκοτεινότερη πλευρά του μυαλού.

Ο Magritte πήρε ένα απλό μοτίβο του άντρα με το καπέλο (ένα κοινό θέμα στη δουλειά του) και το μετέτρεψε σε μια περίπλοκη, ενδιαφέρουσα σκηνή. Τα σπίτια των προαστίων ​​φαίνονται σκόπιμα απλά και αυτό κάνει το όλο σκηνικό να φαίνεται πιο συνηθισμένο. Αυτή η χρήση της κανονικότητας ενάντια στο παράξενο κάνει το τελευταίο να ξεχωρίζει περισσότερο. Ίσως ο Magritte ήθελε να προβάλει πόσο περίεργος μπορεί να είναι ο ήπιος τρόπος ζωής που επιλέγουν ορισμένοι.

Το όνομα προσθέτει κάτι για το νόημα πίσω από τον πίνακα. Το «Golconde» ήταν - όπως προαναφέρθηκε-μια πόλη κάποτε στο Andhra Pradesh στην Ινδία. Ακριβώς επειδή η πόλη ήταν κέντρο πλούτου, είναι πολύ πιθανό ότι ο Magritte σκόπευε να σχολιάσει τον πλούτο του τρόπου ζωής των προαστίων. 

Φυσικά, ο Magritte είπε κάποτε ότι οι πίνακές του δεν σημαίνουν τίποτα γιατί το μυστήριο δεν σημαίνει τίποτα. Σε αυτή την περίπτωση, κοιτάζοντας τόσο βαθιά το νόημα πίσω από μια εικόνα, μοιάζει καταδικασμένη να μην μπορεί να ερμηνευθεί. 

Ωστόσο, ακόμα κι αν κάποιος δεν εξετάσει το νόημα της εικόνας, μπορεί να απολαύσει το δυναμισμό της. Το κανονικό σύνολο των ανδρών δίνει στην εικόνα βάθος και ένα ευχάριστο μοτίβο και παρόλο που τα χρώματα είναι σιωπηλά, εξακολουθούν να αισθάνονται πλούσια και ενδιαφέροντα το ένα δίπλα στο άλλο. Καθένας από τους άντρες είναι διαφορετικός με τον δικό του τρόπο, παρά την ομοιομορφία στο ντύσιμό τους. 

Ο Magritte ήταν ένας ταλαντούχος κι επιτυχημένος σουρεαλιστής και με το «Golconde» δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί. Φέρνει απλά μοτίβα σε μια ασυνήθιστη σκηνή που αναγκάζει τον θεατή να την κοιτάξει με πρόσθετο ενδιαφέρον αντί να την προσπεράσει όπως θα έκανε κάποιος με τον πίνακα ενός άνδρα με κοστούμι χωρίς τόσο συναρπαστικό φόντο. Πρόκειται για ένα θέαμα αριστοτεχνικό και πραγματικά  υπάρχουν λίγα παραδείγματα που είναι τόσο ξεκάθαρα και αποτελεσματικά όσο το αυτό το έργο.